เมื่อจิตเสพฌานในระดับสูงแล้ว การถอนออกจากสมาธิไม่ควรออกโดนทันทีทันได้ ต้องลดระดับฌาน และลดกำลังของสมาธิให้กลับมาในระดับที่มีสติเหนือสมาธิเสียก่อน โดยเริ่มจากการ กำหนดจิตรู้เพื่อออก เหมือน พูดในใจ ดังนี้

      “เราจะออกจากสมาธิ” กำหนดรู้ 3 ครั้ง และเริ่มสูดลมหายใจเข้า อย่างช้าๆ โดยไม่ต้องนับ กำหนดจิตรู้ที่ปลายจมูกว่ามีลมไหลเข้า สูดจนสุดกลั้น และปล่อยลมออก ช้าๆ กำหนดรู้ที่ปลายจมูกว่ามีลมออก ให้สติกลับมารับรู้ลมหายใจ และรับรู้ถึงร่างกาย กำหนดรู้ตั้งแต่ปลายผม ถึงปลายเท้า ทำแบบนี้ 5 ครั้ง

      เมื่อรับรู้ปลายผมถึงปลายเท้าแล้ว ค่อยสูดลมปกติให้แรงขึ้นให้ หน้าอกขยาย ไหล่ ยกตัว หน้าท้องขยายตัวให้กลับมามีสติสมบูรณ์เต็มที่

      เริ่มต้นการออกจากสมาธิโดยขณะทำยังไม่ลืมตาไม่ต้องกำหนดลมเข้าออก ค่อยๆก้มหน้าลงอย่างช้าๆ กำหนดรู้อาการเคลื่อนไหวของใบหน้า ลำคอ ศรีษะ ก้ม ลงจนสุดค้าง 1 วินาที ค่อยๆเงยขึ้นอย่างช้าๆผ่านจุดกลางหยุด1 วินาที และค่อยๆ เงยขึ้นไปอย่างช้าๆจนสุดใบหน้าหงายบนอากาศ ค้าง 1 วนาที ค่อยๆ ก้มหน้าลงมาอย่างช้าๆ จนมาเป็นท่านั่งปกติ

      เริ่มต้น หันซ้ายอย่างช้าๆ กำหนดรู้อาการเคลื่อนไหวของใบหน้า ลำคอ ศรีษะ บิดไปทางซ้ายอย่างช้าๆ จนสุด ค้าง 1 วินาที ค่อยๆหันกลับอย่างช้าๆจนถึงจุดกลางท่านั่งปกติ หยุด 1 วินาที ค่อยๆ

      หันไปทางขวาอย่างช้าๆ กำหนดรู้อาการเคลื่อนไหวของใบหน้า ลำคอ ศรีษะบิดไปทางขวาอย่างช้าๆ จนสุด ค้าง 1 วินาที ค่อยๆ หันกลับมาอย่างช้าๆ จนถึงท่านั่งปกติทั้งหมดให้ ทำอย่างช้าๆ หายใจเข้า กลั้นใจ ลืมตา และปล่อยลมออก ขยับมือ ขยับขา ได้ตามต้องการ

      จิตเมื่อฝึกฝนบ่อยๆ จิตจะเสพอารมณ์สงบสงัดได้อย่างรวดเร็ว หลังจากฝึกฝนจนชำนาญแล้ว บางท่านแค่หายใจเข้า หายใจออก ไม่เกิน 3 ครั้งจิตก็เข้าสู่ฌานได้อย่างรวดเร็วนั่นคือ จิตเสพฌานได้อย่างคล่องแคล่ว มั่นคงมีกำลังมาก

      บางคนบอกว่า พูดง่ายแต่ทำยาก ก็เป็นเรื่องจริง เพราะทุกอย่างต้องอาศัยความเพียรอย่างมาก แต่การเริ่มต้นคือจุดเปลี่ยนเสมอ การจะเดินไปจุดที่สูงที่สุดทุกคนก็ต้องก้าวผ่านบันได ขั้นแรกกันทุกคนครับ

      “ บันไดขั้นแรกก็คือการเริ่มต้นเปลี่ยนแปลงตัวเอง ” เดี๋ยวนี้ หากได้ฝึกฝนจิตใจสวดมนต์ และฝึกจิตให้เป็นสมาธิบ่อยๆ ด้วยความเพียร ความวิริยะอุตสาหะ ความอดทนอดกลั้น ความมีสัจจะวาจา ความสำเร็จจะเกิดขึ้นเองอย่างน่าอัศจรรย์ ครับ