จิต คือ ธรรมชาตของการรู้กิริยา รู้อารมณ์ รู้สัมผัสนึกคิด เป็นธรรมชาติที่มีอยู่จริง เป็นลักษณะนามธรรมที่ไม่มีตัวตน เกิดขึ้นตั้งอยู่และดับไปด้วยปัจจัยที่มากระทบ เป็นองค์ประกอบอันสำคัญยิ่งของชีวิตทั้งหลาย

      จิต ประกอบไปด้วย มโนวิญญาณ เกิดดับอย่างรวดเร็ว สิ่งหนึ่งเกิดขึ้น… สิ่งหนึ่งดับลง…สลับกันไป

     จิตอยู่ที่ไหน จิตจะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อมี “ เหตุเป็นปัจจัย ” มากระทบ จิตจึงเกิดขึ้น ไม่มีเหตุก็ไม่เกิด

      สถานที่เกิดของจิต มีอยู่ด้วยกัน ๖ แห่ง คือ ( เกิด ณ จุดกระทบ )

         “ ที่ตา ” เพื่อทำหน้าที่ เห็นรูป ที่ปรากฏทางตา

         จิต นี้มีชื่อว่า “ จักขุวิญญาณ ” เป็นความรู้อารมณ์ทางตา

         “ ที่หู ” เพื่อทำหน้าที่ ได้ยินเสียง ที่ปรากฏทางหู

         จิต นี้มีชื่อว่า “ โสตวิญญาณ ” เป็นความรู้อารมณ์ทางหู

        “ ที่จมูก ” เพื่อทำหน้าที่ รู้กลิ่น ที่ปรากฏทางจมูก

         จิต นี้มีชื่อว่า “ ฆานวิญญาน ” เป็นความรู้อารมณ์ทางจมูก

         “ ที่ลิ้น ” เพื่อทำหน้าที่ รู้รส ที่ปรากฏทางลิ้น

         จิต นี้ มีชื่อว่า “ ชิวหาวิญญาณ ” เป็นความรู้อารมณ์ทางลิ้น

         “ ที่กาย ” เพื่อทำหน้าที่ รับความรู้สึก ต่อการสัมผัสทางกาย

         จิต นี้มีชื่อว่า “ กายวิญญาณ ” เป็น ความรู้อารมณ์ทางกาย

         “ ที่ใจ ” เพื่อทำหน้าที่ รู้สึก นึก คิด ทางใจ

         จิต นี้มีชื่อว่า “ มโนวิญญาณ ” เป็น ความรู้อารมณ์ทางใจ

      วิญญาณ เป็นกิริยาที่รู้แจ้งในอารมณ์นั้นๆที่มากระทบจิต มีมโน และวิญญาณ ทำงานร่วมกัน สลับกันเกิดดับอย่างรวดเร็ว

      ผู้ปฏิบัติที่ฝึกสมาธิได้ถึงขั้นฌาน 4 จะสามารถแยกจิตออกจากกายได้ จะเข้าใจโดยละเอียดว่าจิตเป็นอย่างไร… มีการเกิดดับอย่างไร… อยู่ในกายนี้อย่างไร… ฉะนั้นทุกท่านต้องรีบฝึกฝนกันนะครับ